Θεωρίες Συνωμοσίας

Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ

Μια ιδέα που δεν έχω αναφέρει όσον αφορά τις θεωρίες συνωμοσίας (στο παρελθόν την είχα αναφέρει στην αρθρογραφία μου στο ΒΗΜΑ) είναι ότι συνδέεται με μια ανθρωπομορφική ιδέα των συλλογικών φαινοέμων: κάποια «οντότητα» τα δημιουργεί. Κάποιος ‘έφτιαξε’ το μονοπάτι, κάποιος ‘παίζει’ με τις αγορές, κάποιος -πίσω από την πλάτη μας- ‘σκαρώνει’ την οικονομική κρίση κλπ. Και η ανθρωπομορφοποίηση της εξηγησης είναι εύκολα αφομοιώσημη – it does not tax the intellect – ενώ είναι συγχρόνως αφάνταστα ελκυσική, εφόσον εξάπτει τη φαντασία. Το κυριότερο: η παρεχόμενη ‘εξήγηση’ βασίζεται σε μια εμπρόθετη πράξη, που γίνεται πολύ πιο εύκολα αποδεκτή και κατανοητή σε σύγκριση με την εξήγηση γεγονότων ως απροθέτων συνεπeιών που προκύπτουν από διάφορες ατομικές πράξεις. Αυτό δεν αφορά μόνο τους αδαείς, που δεν καταλαβαίνουν πώς λειτουργεί η αγορά και νομίζουν ότι κατευθύνεται από σκοτεινά ‘κέντρα’. Αφορά και πολλούς που έχουν θεωρητική κατάρτιση, αλλά δεν ξεφεύγουν από τον ανθρωπομορφισμό. Στο μαρξισμό, για παράδειγμα, η θεωρία συνωμοσίας κάνει την παρουσία της, ακριβώς διότι υποστασιοποιεί την κοινωνία, τις κοινωνικές τάξεις. Θα παω ένα βήμα πιο πέρα. Το γεγονός ότι ο μαρξιστής κατηγορεί – και μάλιστα, συχνά ειρωνεύεται – την ιδέα του «αόρατου χεριού» του Adam Smith οφείλεται στο ότι …δεν την καταλαβαίνει. Και δεν την καταλαβαίνει διότι νομίζει, κρίνοντας εξ ιδίων, ότι ο Adam Smith υποστασιοποιεί την αγορά η οποία υποτιθέμενα κινεί το αόρατο χέρι. Ο σκοτσέζος οικονομολόγος λέει ότι η αγορά συμπεριφέρεται ΩΣΑΝ να υπήρχε ένα αόρατο χέρι που την καθοδηγεί. Δηλαδή, το αποτέλεσμα πολλών πράξεων, ατόμων που δεν έχουν αυτή την πρόθεση είναι η ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης που ο αδαής θα απέδιδε σε εμπρόθετη πράξη αόρατης οντότητας. Οι μαρξιστές επικριτές του Smith ανακράζουν ότι το χέρι αυτό δεν είναι απλώς αόρατο, αλλά ανύπαρκτο. Θρίαμβος. Η αποδοκιμαστική χειρονομία που απευθύνουν νοερώς στη φιλελεύθερη οικονομική σκέψη που νομίζουν ότι «πιστεύει» ευσεβώς στην μαγική δύναμη της αγοράς και του αόρατου χεριού που την κατευθύνει, στρέφεται στην πραγματικότητα κατά της δικής τους κεφαλής. Διότι μόνο αυτοί πιστεύουν στις ‘αποφάσεις’ που παίρνει το κεφάλαιο,  τη ‘βούληση’ της εργατικής τάξης, την ‘ετυμηγορία’ της Ιστορίας. Δεν αντιλαμβάνεται ότι αυτές είναι  αφαιρέσεις, στις οποίες αποδίδει υπόσταση και επομένως προθέσεις και επιδιώξεις.

XKCD - Conspiracy Theories