Σύνταγμα και Σύνταγμα

Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ

Οι συγκεντρώσεις πολιτών και το ισχύον Σύνταγμα.

Για δύο πράγματα μπορούμε να είμαστε όλοι βέβαιοι. Το ένα είναι ότι η μεγάλη μάζα της ελληνικής κοινωνίας είναι δυσαρεστημένη, ανήσυχη και απογοητευμένη – ακόμα κι αν δεν είναι κυριολεκτικά αγανακτισμένη. Το δεύτερο είναι ότι δεν υπάρχουν, δεν διαθέτει  το πολιτικό σύστημα «αυτόματους ισορροπητές» για την υπέρβαση της κρίσης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί μιλούν για την ανάγκη της αναθεώρησης του ισχύοντος Συντάγματος, και μάλιστα μιας εκ βάθρων μεταβολής του. Σημαντική παρέμβαση προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί το σύντομο, αλλά περιεκτικό πόνημα του Θανάση Διαμαντόπουλου, Καθηγητή Πολιτικών Θεσμών και Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο «Προεδρικό Σύστημα στην Ελλάδα;» που παρουσιάστηκε στις 19 Μαΐου στο κτήριο της Παλαιάς Βουλής. Στη συζήτηση έλαβαν μέρος πολλές πολιτικές και ακαδημαϊκές προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Πρόεδρος της Δημοκρατικής Αριστεράς Φώτης Κουβέλης,  ο Πρόεδρος της Δράσης Στέφανος Μάνος, ο Υπουργός Υγείας και Αναπληρωτής Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου  Ανδρέας Λοβέρδος, κ. ά. Εκεί γεννήθηκε θέμα ριζικής συνταγματικής αναθεώρησης ή μεταβολής στη «θεσμική αρχιτεκτονική», κατά τη φόρμουλα του Θανάση Διαμαντόπουλου.Από την άλλη μεριά, εκφράζεται η ανάγκη εφαρμογής του παρόντος Συντάγματος με επαναστατικά μέσα! Θεωρείται ότι η έντονη λαϊκή δυσαρέσκεια που τελευταία βρίσκει την έκφρασή της στις συγκεντρώσεις στο Σύνταγμα, μεταφέρει με οργή την αξίωση της αποπομπής της κυβέρνησης από την εξουσία. Η αποπομπή αυτή πρέπει να πραγματοποιηθεί με όλα τα μέσα σύμφωνα με το Σύνταγμα, όπως υποστηρίζεται, διότι αυτό επιτάσσει το ακροτελεύτιο του άρθρο: «Η τήρηση του Συντάγματος επαφίεται στον πατριωτισμό των Ελλήνων, που δικαιούνται και υποχρεούνται να αντιστέκονται με κάθε μέσο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί να το καταλύσει με τη βία» (Άρθρο 120, §4).Εδώ πρέπει να επισημανθεί μια από τις πολλές περιττολογίες του ισχύοντος , εξαιρετικά φλύαρου και μεστού ρητορικού στόμφου Ελληνικού Συντάγματος. Το τελευταίο άρθρο του Συντάγματος που ίσχυε πριν την κατάλυσή του από τους δικτάτορες της 21 Απριλίου 1967, έλεγε με τρόπο λιτό και σαφή: «Η τήρησις του παρόντος Συντάγματος αφιερούται εις τον πατριωτισμόν των Ελλήνων».

Αυτό έχει αντικατασταθεί από 4 παραγράφους από επαναλαμβανόμενες μεγαλοστομίες για την «αφοσίωση στην Πατρίδα και τη Δημοκρατία» ως «θεμελιώδη υποχρέωση όλων των Ελλήνων», που ως εκ τούτου «δικαιούνται και υποχρεούνται» να αντιστέκονται στην εξουσία που το καταλύει με τη βία.  Για λόγους που σχετίζονται περισσότερο με ιδεολογικές τις ροπές ορισμένων συνταγματολόγων, και λιγότερο με τη δημοκρατική πολιτική φιλοσοφία, ερμηνεύεται αυτό το ακροτελεύτιο άρθρο ως «δικαίωμα στην επανάσταση». Αυτό το «δικαίωμα» συχνά αποδίδεται στην πολιτική φιλοσοφία του John Locke (1632-1704). Πράγματι, ο Locke θεωρώντας ότι το κράτος οφείλει να σέβεται το κοινωνικό συμβόλαιο στο οποίο εισέρχεται ο άνθρωπος που εξέρχεται από το καθεστώς της φύσης, βλέπει την ένοπλη εξέγερση ως έμπρακτη καταγγελία του κοινωνικού συμβολαίου εκ μέρους του λαού, όταν παραβιάζονται τα δικαιώματά του. Τότε, χρησιμοποιώντας βία, επανέρχεται προσωρινά στο καθεστώς της φύσης, έως ότου υποχωρήσουν ή αποχωρήσουν οι κρατούντες. Το Σύνταγμα δεν χαρίζει δικαιώματα στους πολίτες, σύμφωνα με τον Locke και την σύγχρονη φιλελεύθερη άποψη, αλλά επιβεβαιώνει και κυρώνει ως προϋπάρχοντα του Συντάγματος. Ο «συνταγματικός πατριωτισμός» που ευαγγελίζεται το Ελληνικό Σύνταγμα έχει την έννοια της αναγκαίας συναίνεσης στην ανάγκη τήρησής του. Αν απουσιάζει αυτή η συναίνεση, η οποία είναι προϊόν του πατριωτισμού των Ελλήνων, είναι περιττή η επίκληση σ’ αυτό. Σε τελευταία ανάλυση, μόνο η συνειδητοποίηση της ανάγκης τήρησής του το καθιστά εφαρμόσιμο.

Μπορεί, βέβαια, να υποστηριχθεί βάσιμα, ότι πρέπει να υπάρχουν διατάξεις που να δικαιολογούν την αντίσταση κατά των σφετεριστών της λαϊκής εξουσίας. Αυτό προβλέπεται από τη σχετική συνταγματική διάταξη (άρθρο120, §3). Εδώ η κενολογία περίσσεψε, ενώ ο προσδιορισμός του τρόπου διαπίστωσης του σφετερισμού και των εντεταλμένων φορέων για την αντιμετώπισή του, λάμπει διά της απουσίας του. Το Γαλλικό Σύνταγμα προβλέπει με το άρθρο 16 την ανάληψη της εξουσίας από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, όταν αυτός κρίνει, αφού συμβουλευθεί τα θεσπισμένα πολιτειακά όργανα, ότι υπάρχει επιβουλή στο πολίτευμα. Το Ελληνικό Σύνταγμα δεν έχει τέτοια πρόβλεψη. Το άρθρο 120 σήμερα, όπως και το άρθρο 114 παλιότερα, είναι η κατάφαση ενός δέοντος. Ακόμα και αν εξέφραζε προτροπή προς εξέγερση, αυτό θα ίσχυε μόνο σε περίπτωση βίαιης κατάλυσης του Συντάγματος, όπως ρητά αναφέρεται στο ισχύον Σύνταγμα. Αναγγέλθηκε πομπωδώς ότι «το ακροτελεύτιο άρθρο 120 του Συντάγματος των Ελλήνων έχει ήδη ενεργοποιηθεί», δίνοντας αυτή την ερμηνεία στις μαζικές συγκεντρώσεις πολιτών των τελευταίων ημερών. Ίσως με την ανακοίνωση αυτή να εννοείται ότι η ακροτελεύτιου άρθρου του Ελληνικού Συντάγματος επαφίεται σε αυτόκλητους συνταγματικούς «διδασκάλους του Γένους»[1].

Οι συγκεντρώσεις στην Πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα, και σε άλλα κεντρικά σημεία πόλεων ανά την επικράτεια, δείχνουν οργή, απελπισία, απαίτηση λύσεων. Ασφαλώς εκφράζουν ένα συλλογικό σύνδρομο στέρησης – αυτό που εννοεί η  αγγλική λέξη frustration. Τέτοια συναισθήματα είναι κατανοητά, αλλά μόνο όταν μεταφράζονται σε συγκεκριμένες προτάσεις, συγκεκριμένα αιτήματα και προτάγματα μπορούν να συζητηθούν σοβαρά. Αλλιώς είναι απλά «ζωικά πνεύματα», όπως τα ονόμαζε ο Keynes,  ψυχολογικές ορμές που δεν υπόκεινται σε λογικούς ελέγχους και αποτελούν ως εκ τούτου, πρωτογενές υλικό για εκμετάλλευση από οποιονδήποτε προτίθεται να αντλήσει πολιτικό ή άλλο όφελος.