Όμορφα και αμεσοδημοκρατικά

Γ. ΑΡΧΟΝΤΑΣ

« Στην άμεση δημοκρατία, κερδισμένοι εντέλει δεν βγαίνουν οι πολλοί, αλλά αφ’ ενός οι πιο αποφασισμένοι, οι πιο ισχυροί και ηχηροί, και αφ’ ετέρου οι πιο λαϊκιστές – αρκεί κανείς να δει ποιοι οικονομολόγοι έχουν πέραση στις πλατείες.»

Όμορφα και αμεσοδημοκρατικά.

Να λοιπόν που η πλατεία στηρίζει με ψήφισμά της ανάμεσα στα άλλα και την απεργία της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ! Τι σημαίνει όμως αυτό; Προφανώς, αν οι Αγανακτισμένοι αμεσοδημοκράτες εννοούν αυτά που λένε, το ψήφισμα αυτό δεν αντιπροσωπεύει κανέναν άλλο πέρα από τους ψηφίσαντες, δηλαδή κάποιες εκατοντάδες ή έστω λίγες χιλιάδες άτομα. Αλλά και οι  υπόλοιπες αμεσοδημοκρατικές αποφάσεις των πλατειών δεν εκφράζουν κανέναν πέρα από τους ψηφίσαντες ή υπογράψαντες. Διαφορετικά φτάνουμε στο συμπέρασμα πως ακόμα κι οι αμεσοδημοκράτες κάποιους αντιπροσωπεύουν, κι αυτό το έχουν αποκηρύξει ως εξοβελιστέο.

Το αίτημα για άμεση δημοκρατία – που είναι η κυρίαρχη ερμηνεία του συνθήματος «πραγματική δημοκρατία τώρα!» – δεν γεννήθηκε βεβαίως στο κενό. Ήρθε να καλύψει ένα απολύτως υπαρκτό πρόβλημα πολιτικής νομιμοποίησης: η Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ ψηφίστηκε για να κάνει άλλα και κάνει τα αντίθετα. Είναι όμως όντως η άμεση δημοκρατία η καλύτερη, ή έστω εφικτή, λύση στα προβλήματά μας; Έχω ως προς αυτό δύο ιστορίες.

Ιστορία Πρώτη

Στα τελευταία χρόνια της χιλιετίας που μας πέρασε, σε ένα ελληνικό πανεπιστήμιο που θεραπεύει τις πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες επί της λεωφόρου Συγγρού, ακουγόταν ηχηρό το αίτημα για κατάληψη. Μπορεί η κατάληψη να είναι αντισυνταγματική ως μέσο διαμαρτυρίας, όμως αφ’ ενός μια αυθαίρετη ερμηνεία του περί ασύλου άρθρου του Συντάγματος, αφ’ ετέρου οι απαράδεκτοι εκτελεστικοί νόμοι του άρθρου αυτού καθώς και η πρακτική δεκαετιών, είχαν πια δημιουργήσει τα δικά τους δεδομένα. Οι ευαγγελιστές της κατάληψης λοιπόν, θεωρώντας ότι οι νόμοι υπάρχουν για να σπάνε μπροστά στη βούληση της πλειοψηφίας, επικαλέστηκαν κατά τη συνήθειά τους την άμεση δημοκρατία. Συγκλήθηκε γι’ αυτό Γενική Συνέλευση με μόνο θέμα την κατάληψη. Από τους χιλιάδες ενεργούς φοιτητές του εν λόγω πανεπιστημίου συγκεντρώθηκε ο διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός των 1500, οι οποίοι και ψήφισαν κατά πλειοψηφία εναντίον της κατάληψης. Οι επίδοξοι καταληψίες δεν πτοήθηκαν. Συγκάλεσαν νέα Γενική Συνέλευση και μετά κι άλλη, κι ύστερα κι άλλη, με ρυθμό μία Συνέλευση κάθε τρεις ή τέσσερις μέρες. Σημειωτέον δε ότι η κάθε συνέλευση κρατούσε 4 με 5 ώρες και κάθε πρόταση για συμμάζεμα της διαδικασίας απορριπτόταν ως επίθεση στο δικαίωμα για έκφραση. Στο τέλος, οι μετριοπαθέστεροι αντικαταληψίες σιχάθηκαν να παρίστανται σ’ αυτά τα σόου και με τα πολλά η πρόταση για κατάληψη υπερψηφίστηκε.

Ιστορία Δεύτερη

Το ίδιο πανεπιστήμιο, κάποια χρόνια μετά, τελούσε υπό κατάληψη που είχε αποφασιστεί με παρόμοια διαδικασία. Έλα όμως που στο πλαίσιο ενός εργαστηριακού μαθήματος είχε κληθεί – πολύ πριν αρχίσει η κατάληψη – να παρουσιάσει τη δουλειά της μια ερευνήτρια από το εξωτερικό! Το εν λόγω μάθημα γινόταν σε χώρο εκτός του κεντρικού κτηριακού συγκροτήματος του Πανεπιστημίου και οι φοιτητές του μαθήματος, χωρίς να προηγηθεί είναι η αλήθεια ψηφοφορία, ήθελαν να γίνει η παρουσίαση. Όμως, ένα τέταρτο μετά την έναρξή του μαθήματος, εμφανίστηκαν στη αίθουσα πενήντα αμεσοδημοκράτες φοιτητές άλλων τμημάτων παρέα με γνωστό φοιτητοπατέρα καθηγητή – επίσης άλλου τμήματος – και φωνάζοντας συνθήματα ανακοίνωσαν ότι το μάθημα σταματά. Γιατί; «Διότι έτσι έχουν αποφασίσει οι συνάδελφοί σας στη Γενική τους Συνέλευση». Με πρωτοβουλία των φοιτητών που έκαναν μάθημα έγινε εκείνη τη στιγμή ψηφοφορία, που ομόφωνα αποφάσισε το μάθημα να συνεχιστεί. Οι καταληψίες ανένδοτοι! «Η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης υπερτερεί και είναι δεσμευτική». Κάποιος άρχισε να επιχειρηματολογεί: «Αφ’ ενός έχουμε την πλειοψηφική απόφαση μιας Γενικής Συνέλευσης για κατάληψη. Εντάξει. Πλειοψηφία όμως υπάρχει κι από κάτω, στους φοιτητές του μαθήματος – και μάλιστα ομόφωνη. Πλειοψηφία υπάρχει και παραδίπλα, στα αποτελέσματα των φοιτητικών εκλογών όπου οι φοιτητές – για τους δικούς τους λόγους – έδωσαν αθροιστικά ποσοστό 75% σε παρατάξεις που αντιτίθενται στην κατάληψη. Πλειοψηφία υπάρχει κι από πάνω, στους πολίτες αυτής της χώρας που εξέλεξαν τη συγκεκριμένη Κυβέρνηση για να εφαρμόσει την πολιτική με την οποία εσείς διαφωνείτε. Γιατί λοιπόν να δεχθούμε την πλειοψηφία επί του συνόλου που σας βολεύει; Εξάλλου η κατάληψη βάλλει εναντίον των δικαιωμάτων του έστω και ενός φοιτητή που θέλει να απολαύσει το δικαίωμα της χρήσης του δημόσιου αγαθού της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης». Το αντεπιχείρημα; «Η πολιτική είναι παιχνίδι εξουσίας και ο καθένας παλεύει με τα μέσα που διαθέτει για τους στόχους του». Αυτό ακριβώς. Όταν η αμεσοδημοκρατικά εκφραζόμενη αρχή της πλειοψηφίας αναδεικνύεται σε ικανή συνθήκη λήψης αποφάσεων από μόνη της, η βία απέχει ένα μόνο βήμα.

Η άμεση δημοκρατία είναι εφικτή σε μικρές κοινότητες ή ομάδες ατόμων. Κι εκεί υπό την προϋπόθεση ότι υπάρχουν σαφείς διαδικαστικοί κανόνες και εγγυήσεις υπέρ των εκάστοτε μειοψηφιών. Ίσως, αν εφαρμοστεί σε μικρή κλίμακα – στις γειτονιές, τους συλλόγους γονέων και κηδεμόνων, τα δημοτικά διαμερίσματα, τις μικρές πόλεις – μπορεί να εμπλουτίσει τη δημόσια σφαίρα με υπευθυνότητα και συμμετοχική διάθεση, ιδιαίτερα αν οι μετέχοντες μπορούν να δουν τα αποτελέσματα της διαβούλευσής τους. Θέλει όμως κι εδώ προσοχή: εύκολα μπορεί να ξεφύγει σε ατέρμονες συζητήσεις και πολλοί μπορούν να βρουν καλύτερους τρόπους να περνάνε την ώρα τους, αφήνοντας εντέλει τους φανατισμένους να αποφασίζουν.

Σε κάθε περίπτωση, τα προβλήματα που παρουσιάζει η άμεση δημοκρατία όταν μιλάμε για κοινωνίες εκατομμυρίων ατόμων με περίπλοκα ζητήματα είναι ανυπέρβλητα. Και το χειρότερο απ’ όλα, είναι ακριβώς ότι επιτρέπει, ακόμα περισσότερο απ’ ό,τι η καθ’ ημάς καθόλου ιδανική αντιπροσωπευτική δημοκρατία, τη δυνατότητα οι όποιες ομάδες πίεσης να επιβάλλουν την ατζέντα τους.  Κερδισμένοι εντέλει δεν βγαίνουν οι πολλοί, αλλά αφ’ ενός οι πιο αποφασισμένοι, οι πιο ισχυροί και ηχηροί, και αφ’ ετέρου οι πιο λαϊκιστές – αρκεί κανείς να δει ποιοι οικονομολόγοι έχουν πέραση στις πλατείες.

Αν λοιπόν στόχος είναι η καλύτερη, δικαιότερη, αποτελεσματικότερη διαχείριση των κοινών υποθέσεων και όχι το να βρούμε κάτι να κάνουμε τα βράδια, πρέπει αλλού να αναζητήσουμε τις θεσμικές αλλαγές που χρειάζεται η δημοκρατία μας. Ήτοι στη λογοδοσία, στους μετρήσιμους στόχους, στην ξεκάθαρη παρουσίαση των μέσων που οδηγούν στην επίτευξή τους, στον περιορισμό της ευχέρειας των φορέων της εξουσίας να την καταχρώνται, στην ουσιαστική προστασία των πολιτών έναντι της βίας της πλειοψηφίας και των ισχυρών ή ηχηρών μειοψηφιών.

Το πρόβλημα με άλλα λόγια δεν είναι το ποιος θα κυβερνά, αλλά το πώς αυτός που θα κυβερνά θα έχει όσο το δυνατόν μικρότερη δυνατότητα να κάνει κακό.

Με άλλα λόγια: Εγκληματικό το «λεφτά υπάρχουν» και εξοργιστικό το ότι η πλειονότητα των πολιτών αφέθηκε να εξαπατηθεί από αυτό. Αυτοκαταστροφική η στάση της ελληνικής κοινωνίας συνολικά μπροστά στην κρίση. Όμως οι αμεσοδημοκρατικές μπαρούφες του οικονομολόγου κ. Καζάκη, αν ποτέ εφαρμόζονταν, θα είχαν – κι όμως γίνεται! – πολύ πιο τραγικά αποτελέσματα, ή έστω πολύ πιο γρήγορα στην τραγικότητά τους. Κι απ’ ό,τι φαίνεται, η συντριπτική πλειονότητα των αμεσοδημοκρατών είναι έτοιμοι να αφεθούν να τους εξαπατήσει ο επόμενος δημαγωγός. Αρκεί να τους απευθύνεται από τις πλατείες.