Μπρος Στο Πολιτικό Κενό

Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ

Σε στιγμές σαν αυτές που ζούμε το κενό πολιτικής ηγεσίας – ενός Κων/νου Καραμανλή, ενός Κων/νου Μητσοτάκη, ακόμα (τολμώ να πω) κι ενός Ανδρέα Παπανδρέου είναι εξόφθαλμο. Η ηγεσία του τόπου, εφόσον είναι υπαρκτή, σε τέτοιες περιπτώσεις κάνει προσκλητήριο στο έθνος να στρατευθεί παίρνοντας συγχρόνως ορισμένα μέτρα: όχι απλώς εισπρακτικά, αλλά και (κυρίως) θεσμικά. Διότι είναι η απουσία θεσμών που οδηγεί σε αυθόρμητες εκδηλώσεις ανταρσίας και «τζάμπα μαγκιάς.»

Το εξουσιαστικό κενό που επιδεικνύει αυτήν τη στιγμή το κράτος δεν θα υπήρχε, εφόσον λειτουργούσαν οι θεσμοί. Διότι θεσμός δεν είναι μόνο το σχολείο, η Βουλή, οι νόμοι κ.α. Αυτό μας φέρνει απευθείας στο ζητούμενο σε μια δημοκρατία. Η τελευταία προϋποθέτει ορισμένα θεσμικά αυτονόητα. Ότι μια κυβέρνηση, όσο κακή και αν αποδεικνύεται στην πορεία της, είναι κυβέρνηση. Έχει το μονοπώλιο της εξουσίας. Όταν η ίδια συμπεριφέρεται σαν να μην το έχει, ή σαν να μην είναι σίγουρη για την κατοχή του, τότε διαμορφώνονται ανταγωνιστικά κέντρα εξουσίας. Η φύση απεχθάνεται το κενό. Και η πολιτική το ίδιο. Στη Γαλλία το Μάιο του 1968, κινδύνεψε η έννομη τάξη, αν και υπήρχε ένα δημιουργικό στοιχείο στο κίνημα εκείνο, ακόμα και στην ασάφεια του. Βέβαια, η θεσμική και κοινωνική διάλυση που παρατηρείται εδώ, δεν είχε καμιά σχέση με το κλίμα αναρχίας που επικρατούσε τότε. Αλλά η οικονομία κινδύνευε και η πολιτική αστάθεια μπορούσε να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Ο Πρόεδρος De Gaulle, εξαφανίστηκε για δυο εικοσιτετράωρα, μέχρι να πάρει τις οριστικές του αποφάσεις. Τελικά τις πήρε. Προέβη σε ένα εξαιρετικά σύντομο διάγγελμα διάρκειας 7 λεπτών (430 λέξεις). Το σύνθημά του ήταν ότι η χώρα έπρεπε να σταθεί στα πόδια της, ο καθένας στη θέση του, να τεθεί τέρμα στο χαβαλέ κάθε είδους και να ξεκαθαρίσει το πολιτικό τοπίο με άμεση προσφυγή στις κάλπες. Το κλίμα αναστράφηκε απότομα. Διότι προστέθηκε στην εξίσωση μια μεγάλη δόση ενός στοιχείου που προηγουμένως απουσίαζε: του ηγετικού στοιχείου.

Πέρα, όμως, από αυτό, υπήρχε το θεσμικό υπόβαθρο. Ο De Gaulle απέδιδε τεράστια σημασία στους θεσμούς. Είχε προνοήσει για αυτό στο σύνταγμα του 1958 όταν εγκαθιδρύθηκε η 5^η Γαλλική Δημοκρατία. Και υπήρχε, τότε όπως και τώρα, το βαθύτερο θεσμικό στοιχείο που είναι μια κουλτούρα η οποία υπερθεματίζει στην τήρηση των κανόνων.

Η δημοκρατία έχει ανάγκη από θεσμούς και κυρίως την κουλτούρα που επιβάλλει το σεβασμό σ’ αυτούς. Σε περίπτωση, όμως, που οι θεσμοί υποσκάπτονται ή, έστω υποχωρούν, χρειάζεται μια ανορθωτική προσπάθεια για την οποία μόνο η πολιτική εξουσία έχει αρμοδιότητα. Όταν οι χειριστές της είναι προκλητικά ανεπαρκείς σε τόλμη και σε πνοή, η κοινωνική και οικονομική διάλυση επέρχεται ραγδαία.

Συχνά λέγεται – και ορθά, σε μεγάλο βαθμό – ότι η τωρινή κυβέρνηση δεν πήρε έγκαιρα τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση της κρίσης, όταν ανέλαβε τα ηνία της εξουσίας με το σύνθημα «Λεφτά υπάρχουν», αλλά έγινε πολύ χειρότερη με τις καθυστερήσεις και τους δισταγμούς του Πρωθυπουργού. Επί πλέον, η πρωθυπουργική και γενικότερα η κυβερνητική αβουλία οφείλεται στο ότι το ΠΑΣΟΚ, η μάζα των μελών του κόμματος, αλλά και οι ψηφοφόροι του, ανθίστανται στα μέτρα που πρέπει να λάβει η κυβέρνηση και παίρνει ορισμένα από αυτά «με βαριά καρδιά».  Όλα αυτά είναι πασίγνωστα. Αλλά και η «αυτοκτονική» απόφαση του Κώστα Καραμανλή για εκλογές τον Σεπτέμβριο του 2009, και η μετέπειτα παραίτησή του, δεν ήταν επίσης δείγματα πολιτικής αβουλίας;

Δεν υποστηρίζω την ανάγκη «ισχυρών» προσωπικοτήτων. Ακόμα λιγότερο θα υποστηρίξω την ιδέα ότι πρέπει να βρεθεί κάποιος «εθνικός σωτήρας». Αλλά υπάρχει μια κοινότοπα αναγνωρισμένη ανάγκη ότι οι κυβερνήτες εκλέγονται για να κυβερνούν. Δηλαδή, να παίρνουν τη δουλειά τους στα σοβαρά, όπως κάθε επαγγελματίας που έχει να δώσει λόγο για τις πράξεις του στον προϊστάμενο και στους πελάτες του.

Η σημερινή κυβέρνηση προσπαθεί να κινηθεί μέσα σε ένα κενό εξουσίας που η ίδια δημιούργησε : αν το κληρονόμησε εν πολλοίς από την προηγούμενη διακυβέρνηση, το πολλαπλασίασε. Η αδράνεια της οφείλεται σε μια απορία μεθόδων δράσης, όταν έχει πεθάνει η πολιτική μυθολογία στην οποία έκτισε το πιστεύω της ο κόσμος που την στήριξε εδώ και 30 χρόνια, αλλά που έχει αποδεχθεί το σύνολο, σχεδόν, της ελληνικής κοινωνίας: ότι είναι δίκαιο και εφικτό κάποιος άλλος να πληρώνει για μένα. Αυτό είναι μέσα στην κουλτούρα μας των νεωτέρων χρόνων, η οποία έχει τη μοναδικότητα να εκθειάζει τον μάγκα, που είναι ένα είδος μακιαβελικού ηγεμόνα του φτωχού. Διότι ο μάγκας αυτό-επιβεβαιώνεται κάθε φορά που με μπαγαποντιές ή με νταηλίκι μπορεί να αναιρεί την αρχή του Milton Friedman: There is no such thing as a free lunch.   Ο μάγκας ανταπαντά “There is! MY lunch!”  Μπορεί να αποβληθεί αυτό το αηδές πρότυπο από την κουλτούρα μας, από τα εργασιακά, κοινωνικά και πολιτικά ήθη μας; Μπορεί το κράτος, με την πλήρη έννοια του, που περιλαμβάνει και την νομοκρατία (rule of law), να επιβληθεί στον κάθε μάγκα; Αν όχι, τότε μόνο η άτακτη πτώχευση θα τιθασεύει τον τελευταίο, και μαζί του θα συμπαρασύρει το κοινωνικό σύνολο σε κατάσταση απόλυτης διάλυσης. Το πολιτικό κενό, ακριβώς επειδή είναι συγχρόνως θεσμικό και πολιτισμικό, και όχι απλώς απόρροια της απουσίας «χαρισματικής» προσωπικότητας, διαιωνίζει και βαθαίνει το οικονομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε. Το πολιτικό κενό απειλεί με ραγδαία  αποσάθρωση του είδους που απαντάται σε ορισμένες χώρες της Αφρικής οι οποίες είναι  «συστημικά» ακυβέρνητες  (ungovernable). Μπορεί να καλυφθεί; Πιστεύω ότι μπορεί. Αλλά επειδή η πρωτοβουλία γι αυτό δεν μπορεί παρά να είναι πολιτική, είναι μάλλον αδύνατο να ληφθεί από το παρόν πολιτικό σχήμα. Και εφόσον σε όλα σύρονται , ας συρθούν, επιτέλους σε εκλογές εδώ και τώρα, ή τουλάχιστον σε σχήμα πολυκομματικής διακυβέρνησης.