Η απειλή της αυτοκαταστροφής: Από τις καρδάρες, στα περίστροφα.

 Γ. ΑΡΧΟΝΤΑΣ

Τρία δεδομένα:

Πρώτον, αν πιστέψουμε στις δημοσκοπήσεις, οι Έλληνες που δηλώνουν ως αποκλειστικό κριτήριο της επικείμενης ψήφου τους την τιμωρία του πολιτικού συστήματος – αδιαφορώντας για τις όποιες άλλες συνέπειες θα έχει πιθανώς αυτή η επιλογή τους – υπερβαίνουν σταθερά το 40%.

Δεύτερον, η προσέγγιση «Κούγκι» για την αντιμετώπιση της κρίσης (να απειλήσουμε δηλαδή τους Ευρωπαίους ότι θα τους πάρουμε μαζί μας αν δεν εκπληρώσουν τα αιτήματά μας), συνεχίζει να είναι εξαιρετικά δημοφιλής παρά τις διαβεβαιώσεις της ΕΕ περί θωράκισής της έναντι μιας δικής μας (αυτό)ανάφλεξης.

Τρίτον, έχουμε το ολοένα και συχνότερα εκφραζόμενο πνεύμα της επιστολής του συνταξιούχου κ. Δημήτρη Φωτάκη προς τους Αντώνη Σαμαρά και Ευάγγελο Βενιζέλο που δημοσιεύθηκε στην Αυγή στις 5 Απριλίου.^[1] Γράφει ο κ. Φωτάκης:«Σας θεωρώ επικίνδυνους ηθικούς αυτουργούς που με τη θανατική ποινή των Μνημονίων που μου επιβάλατε με εξαθλιώνετε πλήρως, με οδηγείτε στην «Αυτοχειρία». Όμως σας βεβαιώ ότι σ’ αυτό το αδιέξοδο ταξίδι μου, αν δεν ικανοποιήσετε το δίκαιο αίτημά μου [να αποπληρώσουν οι Σαμαράς και Βενιζέλος τα δάνειά του], θα με «ακολουθήσετε» χωρίς επιστροφή.».^[2]

Αν μη τι άλλο, η κρίση άλλαξε ριζικά τη λογική της κοινωνικής διαπραγμάτευσης. Για όσο καιρό τα φτηνά δανεικά καθιστούσαν την εκπλήρωση της όποιας διεκδίκησης θέμα «πολιτικής απόφασης», το παιχνίδι ήταν «σου δίνω – μου δίνεις». Αν βάλουμε στην άκρη της μελλοντικές σωρευμένες συνέπειες αυτής της προσοδοθηρίας – όπως αδιαμφισβήτητα οι τότε συναλλασσόμενοι τις έβαζαν στην άκρη – επρόκειτο για ένα παιχνίδι θετικού αθροίσματος: όλοι κέρδιζαν. Όμως αυτές ακριβώς οι σωρευτικές συνέπειες άλλαξαν εντέλει και το παιχνίδι. Πλέον η ικανοποίηση της συντριπτικής πλειονότητας των κοινωνικών αιτημάτων δεν είναι ζήτημα απόφασης, δεν είναι καν διαθέσιμη επιλογή. Έτσι, κάποιοι από τους αιτούντες καταφεύγουν στην απειλή για  μεγιστοποίηση του κόστους της μη ικανοποίησης των αιτημάτων τους– ακόμα κι αυτό σημαίνει την αυτοκαταστροφή: εκεί που όλοι κέρδιζαν, τώρα όλοι να χάνουν και μάλιστα με τον τραγικότερο τρόπο.

Δεν χρειάζεται να έχει εντρυφήσει κανείς στη θεωρία παιγνίων για να κατανοήσει τη λογική αυτής της μπλόφας – στο βαθμό που είναι μπλόφα. Όπως επίσης, δεν χρειάζεται επιστημονική εξοικείωση για να εντοπίσει κανείς τις προϋποθέσεις για την επιτυχή της έκβαση:

–          Πρώτα απ’ όλα, η απειλή πρέπει να είναι πιστευτή. Για να γίνονται πιστευτές τέτοιες απειλές, αυτοί που τις εκφέρουν πρέπει ολοένα και περισσότερο να φαίνονται παράλογοι – να φαίνονται όχι απλώς ότι δεν έχουν πια τίποτα να χάσουν, αλλά επίσης ότι εκτιμούν την αυτοκαταστροφή τους (και τις παράπλευρες συνέπειές της) ως προτιμότερη από τη μη εκπλήρωση των όποιων αιτημάτων τους.

–          Δεύτερον, η ζημιά που θα καταφέρει αυτοκαταστρεφόμενος ο απειλών στον απειλούμενο να είναι σημαντική και, πάντως, μεγαλύτερη της ζημιάς που θα υποστεί ο τελευταίος αν φάει την μπλόφα – συμπεριλαμβανομένης της  μακροχρόνιας ζημιάς από τη δημιουργία προηγουμένου.

Με άλλα λόγια, η πρόβλεψη δυστυχώς είναι απαισιόδοξη: ολοένα και μεγαλύτερες απειλές, ολοένα και πιο παράλογες, ακραίες , τραγικές συμπεριφορές. Ήδη οι γραφικές καρδάρες με το γάλα που χύνονταν πριν την κρίση στην άσφαλτο από τους παραγωγούς δίνουν τη θέση τους στα περίστροφα.

Η νόρμα της απειλής για αυτοκαταστροφή σχετίζεται συνεπώς με τη θεσμική μας δυσλειτουργία. Δεν είναι εύκολο, αν δεν είναι και τελείως ανέφικτο, σ’ αυτές τις συνθήκες να εμπεδωθεί μια νέα κουλτούρα θεσμικής διαφάνειας και κοινωνικής διαπραγμάτευσης. Τουλάχιστον, να γίνει, έστω και τώρα, αυτό που μπορεί να γίνει: από το στενότατο πια περιθώριο των εναλλακτικών για τη διάθεση πόρων ή την επιβολή βαρών οι επιλογές που θα γίνουν στο εξής να θεμελιώνονται σε ρητά κριτήρια δικαιοσύνης – το γεγονός ότι το σχετικό κριτήριο πχ του φιλελεύθερου διαφέρει απ’ αυτό το σοσιαλιστή είναι εντέλει και το αντικείμενο της πολιτικής διαμάχης.

Σε κάθε περίπτωση, η  ρητή ιεράρχηση των αναγκών (κατάργηση του περιοδικού Ραδιοτηλεόραση ή μείωση συντάξεων; – μείωση κομματικών επιχορηγήσεων ή έκτακτες εισφορές;), η δήλωση μετρήσιμων στόχων και η λογοδοσία ως προς την επίτευξή τους, η διακυβέρνηση των πεπερασμένων μέσων και όχι της «πολιτικής βούλησης», ίσως οδηγήσουν κάποτε σε μια συνθήκη που θα ακυρώνει τόσο τις απειλές αυτοκαταστροφής, όσο και τους πολιτικούς δρόμους που τις καθιστούν τελευταίες επιλογές αποτελεσματικής διαπραγμάτευσης ή, χειρότερα και τραγικότερα, αξιοπρεπούς στάσης ζωής, στο μυαλό όσων τις εκφέρουν.

Όλα αυτά βεβαίως, με την προϋπόθεση ότι δεν είναι ήδη πολύ αργά…