Το Άγος Της Προσοδοθηρίας

Δημήτρης Δημητράκος

Αξίζει να διαβαστεί το άρθρο του Πάσχου Μανδραβέλη «Το έλλειμμα ανταγωνισμού στην αγορά» στην Καθημερινή της 30-9-12. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα :

 «Μπορεί μάλιστα να περίμεναν [σ.σ. τα μέλη της τρόικας] ότι μειώνοντας τα εισοδήματα θα έπεφταν και οι τιμές· έτσι γίνεται σε όλο τον κόσμο, αυτό λέει και η οικονομική λογική. Αμ, δε! Σε μια χώρα που έχουν καταστρατηγηθεί όλοι οι νόμοι, θα την γλίτωνε ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης; Υπάρχουν, απίθανες -και συνήθως μεταμεσονύκτιες- διατάξεις που φτιάχνονται επίτηδες με στρυφνούς νομικούς όρους και παραπομπές σε παλαιότερους νόμους, έτσι ώστε νόμιμα να εξυπηρετούνται πελατειακά συμφέροντα. Και τα πελατειακά συμφέροντα του πολιτικού συστήματος δεν είναι μόνο οι δημόσιοι υπάλληλοι ή οι ταξιτζήδες. Είναι και οι επιχειρήσεις που διά νόμων λυμαίνονται μονοπωλιακά ή ολιγοπωλιακά κάποιες αγορές, απολαμβάνοντας υψηλά κέρδη». 

Έτσι λειτουργεί η προσοδοθηρία : με την τακτική των (μεταμεσονυκτίων) τροπολογιών, οι οποίες έχουν εύστοχα ονομαστεί «ντροπολογίες». Πρόκειται για πρόσθετες παραγράφους που «τρυπώνουν» σε ένα νομοσχέδιο, με σκοπό να ευνοηθεί κάποια ομάδα συμφερόντων. Τα συμφέροντα αυτά μπορεί να είναι επιχειρηματικά, συντεχνιακά, επαγγελματικά κάθε είδους. Είναι κατά κύριο λόγο πελατειακά. Και οι εμβόλιμες διατάξεις που τα ευνοούν χαρακτηρίζονται σεμνότυφα ως  «ευεργετικές». Κάποιοι, , δηλαδή, ωφελούνται εις βάρος των υπολοίπων, πράγμα που σκοπίμως αποσιωπάται με τη χρήση του επιθέτου «ευεργετικός». Κάποιοι πληρώνουν για αυτή την ευεργεσία και αυτοί δεν είναι οι πολιτικοί που εισηγούνται και ψηφίζουν τις διατάξεις αυτές.  Οι πολιτικοί ευεργετούν με τα λεφτά των άλλων. Πληρώνουν οι ανυπεράσπιστοι, δηλαδή, οι φορολογούμενοι.

Οι «ευεργετικές» αυτές διατάξεις στρεβλώνουν την αγορά και βλάπτουν πολλαπλώς το κοινωνικό σύνολο. Δίνουν την ευκαιρία να εισπράξουν κάποιοι περισσότερα από όσα θα λάμβαναν αν δεν υπήρχε η πολιτική εύνοια.  Αυτή αποκτάται με κάποιο κόστος. Το κόστος αυτό, όμως, είναι υπό τις τρέχουσες συνθήκες, μικρότερο από πού θα αντιστοιχούσε στην προσπάθεια βελτίωσης της παραγωγικότητας μιας επιχείρησης. Συνεπώς, ο προσοδοθήρας, σε αντίθεση με τον  υγιή επιχειρηματία, έχει περισσότερα να κερδίσει επενδύοντας σε πολιτική εύνοια από το να επενδύσει σε εξοπλισμό ή σε ανθρώπινο κεφάλαιο. Αποσκοπεί όχι στο κέρδος – που είναι υγιές κίνητρο σε μια οποιαδήποτε επιχειρηματική δραστηριότητα, αλλά στην πρόσοδο, δηλαδή, εισόδημα το οποίο εισπράττεται εκτός παραγωγής, που είναι έξω ή πέρα από την πραγματοποιημένη εργασία ή την επιχειρηματικότητα.

Είναι τόσο κακό αυτό; Ναι, είναι! Διότι βασίζεται σε μονοπωλιακές ή ολιγοπωλιακές καταστάσεις που δημιουργούνται τεχνητά και το όφελος του επιχειρηματία είναι εις βάρος άλλων. Το ίδιο, φυσικά, ισχύει και για μη επιχειρηματικούς κλάδους, όπως είναι τα συνδικάτα, διάφορες επαγγελματικές ομάδες και γενικότερα όσοι είναι σε θέση να αποσπούν «ευεργετικές» διατάξεις με απεργίες ή διασάλευση της τάξης.  Η «ευεργεσία» παρέχεται εκεί με γνώμονα τη «δύναμη βλάβης» που διαθέτουν οι ομάδες αυτές, και όχι την παραγωγικότητά τους. Αυτό θα παρασύρει τον υγιή επιχειρηματία, αλλά και τον έντιμο επαγγελματία και μισθωτό, στο να επιδοθεί κι αυτός στην θήρα πολιτικής εύνοιας. Επί τέσσερις δεκαετίες η ευγενής αυτή τέχνη έχει αποφέρει καρπούς σε ορισμένους και έχει περιορίσει και τελικώς παραλύσει τους περισσότερους. Και οι περισσότεροι, κάθε φορά, μη αντιλαμβανόμενοι ότι μέσω της παντοδυναμίας του Δοβλετιού παράγεται και ενδυναμώνεται η προσοδοθηρία, εκτρέφουν το τον κρατισμό, ελπίζοντας ότι θα αποκτήσουν μέρος της προσόδου.

Εκεί βρίσκεται η πέτρα του σκανδάλου. Στην προσοδοθηρία. Πετυχαίνεται με «νόμιμους» τρόπους – όπως είναι οι τροπολογίες στη Βουλή – ή με παράνομες πρακτικές, όπως είναι η δωροδοκία και άλλες μορφές δημόσιας διαφθοράς. Είναι τρόποι απόκτησης (εξαγοράς) πολιτικής εύνοιας. Φυσικά και στρεβλώνεται η αγορά και υποφέρει ο καταναλωτής ως εκ τούτου, πέρα από τις πρόσθετες ηθικές ζημίες που επιφέρουν οι πρακτικές αυτές. Οι τιμές των προϊόντων που φτάνουν στην κατανάλωση καλύπτουν, μεταξύ άλλων, και το τεράστιο κόστος συναλλαγής (το περίφημο transaction cost  του Ronald Coase), δηλαδή, το κόστος σε χρήμα, σε χρόνο, σε κόπο που συνεπάγεται η θήρευση της πολιτικής εύνοιας. Το κόστος αυτό μετακυλίεται, στον καταναλωτή. Πολύ πιο σημαντική απώλεια, όμως, είναι η γενικότερη στρέβλωση της οικονομίας από το τεχνητά διατηρούμενα υψηλό κόστος παραγωγής σε ορισμένους τομείς και το τεράστιο περιθώριο κέρδους (διάβαζε προσόδου) που πραγματοποιείται, επίσης εξασφαλισμένο τεχνητά, με πολιτική παρέμβαση.

Φυσικά, το πιο προσοδοθηρικό επάγγελμα, το πιο κλειστό και ανεξέλεγκτο, είναι εκείνο που ρυθμίζει τα άλλα επίσης προσοδοθηρικά και κλειστά επαγγέλματα και δεν αμφισβητείται ποτέ το μονοπώλιο που δικαιωματικά κατέχει: το επάγγελμα αυτό, είναι, βέβαια, εκείνου του πολιτικού. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι και ο πολιτικός εξαρτάται από την εύνοια των ψηφοφόρων του. Και επομένως είναι κι αυτός προσοδοθήρας, με κάποια έννοια. Η απάντηση είναι ότι ασφαλώς και είναι προσοδοθήρας αν είναι λαϊκιστής. Προσμένει να αποκτήσει πολιτικό όφελος παρέχοντας ρουσφετολογικές υποσχέσεις, δηλαδή, προσφέροντας προσοδοθηρικές ευκαιρίες στους ψηφοφόρους του ή δίνοντας την εντύπωση ότι κάποιοι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως «μη προνομιούχοι» θα εισέλθουν, μέσω της πολιτικής που θα εφαρμόσει, στο κλαμπ των προνομιούχων. Με αυτόν τον τρόπο συνδέονται με τον πιο εξευτελιστικό και ατιμωτικό τρόπο ο κρατισμός, ο λαϊκισμός και η προσοδοθηρία μεταξύ τους . Και φυσικά, το μπουκέτο αυτό συνδέεται άρρηκτα με το παρόν κατάντημα της χώρας.