Ένα υστερόγραφο για την Πολυπολιτισμικότητα

Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ

We do not choose political freedom because it promises us this or that. We choose it because it makes possible the only dignified form of human coexistence, the only form in which we can be fully responsible for ourselves.

Η απόρριψη της ιδέας της πολυπολιτισμικότητας υπέρ της «μονοπολιτισμικότητας» θα μας οδηγούσε σε μια ατέρμονη συζήτηση, ή – πιθανότερα – σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ πολιτιστικών ομάδων που ερίζουν για την επιβολή της τελευταίας. Ας δεχθούμε, επομένως, την πολυπολιτισμικότητα ως αρχή: αν μη τι άλλο είναι οικονομικότερη, από την «μονοπολιτισμικότητα», διότι δεν συνεπάγεται παρά μικρό κόστος: εκείνο της ανοχής. Υπάρχει, βέβαια, ανοχή και ανοχή: δεν είναι ανεκτή κάθε ανοχή, ακόμα και στους οίκους που φέρουν το όνομά της. Όμως, έχουμε να κάνουμε, ορισμένες φορές με κουλτούρες που είναι καταστατικά ασύμβατες με την πολυπολιτισμικότητα, με την έννοια ότι για τους φορείς της, το κόστος ανοχής άλλου έθους, άλλου συστήματος δοξασιών και άλλου τρόπου ζωής είναι δυσβάστακτο. Ενσωματώνουν, επομένως, την εναντίωση στη πολυπολιτισμικότητα μέσα στο έθος τους.Αν αυτή η στάση είναι αμετάλλακτη, τότε δύο και μόνο δύο εκβάσεις υπάρχουν για το σύνολο της κοινωνίας: η προσχώρηση στο φρόνημα και στο έθος που αντιπροσωπεύει, δηλαδή, να ολοκληρωθεί η μετάλλαξη της κοινωνίας ·  ή η στερέωση του θεσμικού πλαισίου και της αξιακής συγκρότησης, αλλά και αμυντικής θωράκισης της ανοιχτής, πολυπολιτσμικής κοινωνίας, που θα εξασφαλίζει τον πολιτισμικό πλουραλισμό με θεσπισμένους όρους συμβίωσης. Συχνά, όμως, η εκκένωση από το πολυπολιτισμικό πρότυπο οποιουδήποτε στοιχείου μπορεί να θίξει τους ακεραιόφρονες οπαδούς της «μονοπολιτισμικής» κοινωνίας, προβάλλεται ως το κατ΄εξοχήν νόημα της πολυπολιτισμικότητας.  Ο «αψογα πολυπολιτιστικός» Charles James Napier υπερασπιζόταν τη αρχή της πλουραλιστικής συμβίωσης, ακόμα και με τους εχθρούς της αρχής. Δεν υποχώρησε, όμως, σ’ αυτούς. Τους ανέχτηκε μόνο στο σημείο εκείνο, μετά από το οποίο οι συνέπειες της ανοχής του θα μετέτρεπαν σε εις άτοπον απαγωγή κάθε ιδέα ανοχής. Αξίζει στο σημείο αυτό να θυμηθούμε τι έγραφε ο Karl Popper το 1943-5, έχοντας κατά νου τα ολοκληρωτικά καθεστώτα με τα οποία βρισκόταν σε πόλεμο ο ελεύθερος κόσμος:   «το παράδοξο της ανοχής: η απεριόριστη διαλλακτικότητα θα πρέπει να οδηγήσει στην εξαφάνιση της ανοχής. Αν επεκτείνουμε την απεριόριστη ανοχή ακόμα και σ’εκείνους που είναι αδιάλλακτοι, αν δεν είμαστε προετοιμασμένοι να υπερασπιστούμε μια ανεκτική κοινωνία από την απειλή των αδιάλλακτων, τότε οι  ανεκτικοί θα αφανιστούν μαζί μ’ αυτούς η ίδια η ανοχή. – Διατυπώνοντας έτσι το παράδοξο δεν υπονοώ, λόγου χάρη, ότι θα πρέπει πάντα να ασκούμε κατασταλτικό έλεγχο στη λειτουργία των αδιάλλακτων φιλοσοφιών · ενόσο μπορούμε να τους αντιταχθούμε με λογικά επιχειρήματα και να τις κρατήσουμε σε έλεγχο με την κοινή γνώμη, η απαγόρευση λειτουργίας τους θα ήταν πράξη μεγάλης αφροσύνης. Θα έπρεπε, ωστόσο, να αξιώσουμε το δικαίωμα να τις καταστέλλουμε, αν είναι ανάγκη, ακόμα και με δυναμικά μέτρα · γιατί εύκολα μπορεί να αποδειχθεί τελικά ότι δεν ήταν διατεθειμένες να επικοινωνήσουν μαζί μας στο επίπεδο του ορθολογικού επιχειρήματος».  Karl Popper (1945) The Open Society and Its Enemies. Ελλ. μετάφρ. Ειρήνης Παπαδάκη. Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της    Αθήνα, Εκδ. Παπαζήση , τ. Ι σ.436,

Όσοι αγνοούν ή παραθεωρούν την έκκληση του Karl Popper, δίνουν ένα εντελώς διαφορετικό νόημα στην πολυπολιτισμικότητα. Θεωρούν ότι εκφράζει μια ανυπαρξία φρονήματος και ουσίας στο δυτικό πολιτισμό, ότι είναι ένας κενός χώρος υποδοχής νέων γονιμοποιών στοιχείων στα οποία καλό είναι να υποχωρούν. Ίσως θα τους συνέτιζε η ανα΄γνωση του θετρτικού έργου του Max Frisch ‘O Mπίντερμαν και οι εμπρηστές’ .Ο Μπίντερμαν είναι υποκριτής, αφελής και ψοφοδεής αστός που φιλοξενεί, θέλοντας και μη θέλοντας, μια ομάδα εμπρηστών που του δηλώνουν ότι θα του κάψουν το σπίτι. Εκπληρώνουν την υπόσχεσή τους προς κατάπληξη του Mπίντερμαν.[Biedermann und die Brandstifter ](1953). Η αλληγορία αυτή ήταν για τη Γερμανία της δεκαετίας ’30. μήπως ισχύει και για μας όλους σήμερα;

Δ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΣ